Onderwerp: JAZZ
15 Augustus 2011
John Zorn’s Book of Angels op de Middelheim zaterdag
Door Michiel Fokkema, foto's Jos Knaapen
Artist in residence dit jaar is John Zorn. Dat wil zeggen dat hij alle optredens naar eigen goeddunken mag programmeren. John Zorn is een super creatieve en productieve saxofonist, componist, orkestleider en producer uit New York van Joodse afkomst. Hij groeit vanaf het einde van de jaren zeventig uit tot een van cultfiguren, zeg maar de alchemist van de New Yorkse downtown scène. Hij is een rusteloze zoeker naar de vele talen uit de wereld van de improvisatie. Weinig musici spreken zoveel muzikale talen als hij. In 1995 richt hij het label Tzadik op waarop eigentijds werk verschijnt van musici en componisten, die vaak moeite hebben hun werk uitgebracht te krijgen via de meer conventionele kanalen.
Zorn noemt zich een culturele zionist. Hij ziet die Joodse identiteit als iets dat de Joden in de diaspora verbindt, maar niet als iets nationalistisch. Hij zegt dat hij muziek voor de Joden van vandaag wil spelen.
Uri Caine Solo
Aan hem de eer de tweede dag van Jazz Middelheim te openen. Solo nog wel. Maar het gaat hem goed af, heel goed zelfs. Hij is veelzijdig, ontziet het klavier niet en lijkt er stevig op los te beuken. Maar schijnt bedriegt. De muziek die hij produceert is van ongekende kracht en schoonheid. Hij combineert, blues, boogie-woogie, klassiek en jazz door elkaar alsof het nooit anders geweest is. Met een hoog tempo en nauwkeurige aanslag weet hij de aandacht vanaf de eerste seconde vast te houden. Het is niet alleen power piano wat hij produceert. Moeiteloos schakelt hij door naar een wonderschoon stuk met parelende hoge tonen en subtiel zachte begeleiding. Hij kan zijn muziek net zo goed klein houden als groot.
Dan weer barst hij uit in een kakofonie van akkoorden, trefzeker en hard maar wederom wonderschoon.
Mycale
Vier kleurig geklede dames Basya Schecter, Ayelet Rose Gottlieb, Malika Zarra en Sofia Rei Koutsovitis betreden het podium. In het project Mycale komen ze samen in een intieme a capella context waarin ze elf songs uit het Book of Angels van John Zorn interpreteren. De teksten zijn in divers talen geschreven: Hebreeuws, Jiddisch, Latino, Frans, Arabisch en ze komen van Rumi, Ferando Pessoa, de Hebreeuwse Bijbel en nog ander bronnen.
Geen instrumenten, helemaal niets, alleen hun stemmen. En die mogen er zijn. OK, het is a capella, maar dan wel op een heel goede en nieuwe manier. De dames wisselen elkaar af en ieder schijnt een soort specialisme te hebben. Afrikaans, Joods, Midden-Oosten en Fado lijken langs te komen.
Ploppend, clickenden soms grommend begeleiden ze elkaar en zonder moeite wisselen ze van rol. Intens en soms rillingen veroorzakend zingen ze de mooiste liederen.
Vier jonge vrouwen met verschillende achtergronden die diverse tradities en talen met zich meebrengen, en toch klikt het prima.
Bar Kokhba
Marc Ribot (gitaar) Mark Feldman (viool), Erik Friedlander (cello), Greg Cohen (bas), Joey Baron (drums), Cyro Baptista (percussie), John Zorn (dirigent).
Het dubbelalbum Bar Kokhba verscheen in 1996 en werd voorgesteld als Masada Chamber Ensembles of Masada kamerorkest. Bar Kokhba was de joodse aanvoerder in de rebellie tegen de Romeinse bezetter in het jaar 132.
Een jazz strijkorkest dus aangevuld met gitaar en percussie. En waarom niet? Onder leiding van John Zorn wordt het een geniale combinatie. De warme toon van de solerende viool tegen de scheurende gitaar werkt heel goed. De viool schakelt zonder problemen over van pizzicato naar blues. Invloeden die te horen zijn: wederom Joods, blues en latin.
John Zorn dirigeert met wilde handbewegingen om de solo’s, trillers en het tempo aan te geven. De tegen elkaar in spelende ritmes zijn fascinerend en maken de muziek een feest om naar te luisteren
Het publiek vindt het geweldig en gaat compleet uit zijn dak.
Masada Sextet
John Zorn (altsaxofoon), Dave Douglas (trompet), Uri Caine (piano), Greg Cohen (bas), Joey Baron (drums), Cyro Baptista (percussie)
Met het Masada creëerde John Zorn zijn meest succesrijke en meest toegankelijke ensemble. Het kwartet groeide uit tot een ware cultgroep. Zorn noemde de band naar de vesting waar joodse verzetsstrijders massaal zelfmoord pleegden om aanstormende Romeinen te snel af te zijn. Voor Masada schreef hij niet minder dan 200 composities. In 2004 begon hij te componeren voor het tweede Masada Book: The Book of Angels. Dat resulteerde in 300 bijkomende composities.
Melancholische melodieën en wiegende ritmes aansluitend bij zijn joodse roots. Met zijn ietwat hese toon buitelt Zorn over de noten en de ritmes heen. Met aan waanzin grenzende genialiteit stromen de noten uit zijn saxofoon. De vergelijking met Ornette Coleman die vaak gemaakt wordt, wordt gelijk duidelijk.
Ze beginnen met een stuk piep-knor dat toch heel luisterbaar is. Je hoort gelijk al de klezmer en blues invloeden. Daarna volgen wat meer toegankelijke stukken die duidelijker op klezmer gebaseerd zijn. Toch wel in een moderner jasje gestoken. Supersnelle op en neer hikkende stukken met een dwingend tempo en free jazz intermezzo’s. Op het moment dat je denkt dat het wel heel erg ADHD wordt spelen ze een rustig stuk met mooi harmonieën.
De toegift is een goed in het gehoor klinkend stuk waar Zorn wederom als een bezetene over heen soleert en nogmaals zijn virtuositeit ten toon spreid.
Een perfecte tweede dag die John Zorn met zijn genialiteit uitstekend gevuld heeft. Een uitdaging voor de artiesten van de komende twee dagen om daar nog over heen te gaan.